Το θέμα της ταινίας είναι ένας όρος που συχνά παρεξηγείται.
Ακούμε συχνά, «πρόκειται για μια ταινία με θέμα τον έρωτα,» ή «τον απαγορευμένο έρωτα,» ή «τον ρατσισμό,» ή «τον πόλεμο,»κλπ.
Ο έρωτας, ο ρατσισμός, ή ο πόλεμος μπορεί μεν να είναι το θέμα της πλοκής μιας ιστορίας, αυτό όμως είναι διαφορετικό από το θέμα της ίδιας της ιστορίας.
Θέμα ονομάζουμε αυτό για το οποίο πραγματικά μιλάει μια ιστορία, ανεξάρτητα από την πλοκή της. Θέμα είναι η ίδια η ψυχή μιας ιστορίας.
Το θέμα μιας ιστορίας είναι μια πρόταση. Είναι ένα συμπέρασμα. Είναι αυτό που θέλει να πει ο ποιητής. Είναι το ηθικό δίδαγμα. Είναι το μάθημα που παίρνει ο χαρακτήρας, έχοντας βιώσει την ιστορία.
Επιπλέον, το ίδιο μάθημα παίρνει και ο ακροατής ή θεατής της ιστορίας, το οποίο μπορεί να το εφαρμόσει στη δική του ζωή.
Ο δάσκαλος και σύμβουλος σεναρίου Michael Hauge δίνει έναν πολύ πετυχημένο ορισμό του θέματος: Θέμα είναι το τόξο μεταμόρφωσης του ήρωα διατυπωμένο με οικουμενικούς όρους.
Παράδειγμα: Η Μέρα της Μαρμότας
Υπόθεση πλοκής: Ένας εγωμανής παρουσιαστής του καιρού, κάνοντας ρεπορτάζ για το τοπικό έθιμο μιας κωμόπολης, παγιδεύεται στον χρόνο και αναγκάζεται να ζήσει την ίδια μέρα, ξανά και ξανά.
Τόξο μεταμόρφωσης: Ο πρωταγωνιστής ξεκινά κυνικός και μισάνθρωπος. Όταν η Ρίτα τον κατηγορεί ότι «αγαπά μόνο τον εαυτό του,» εκείνος απαντά: «ούτε καν συμπαθώ τον εαυτό μου,»το οποίο έχει μεγαλύτερη δόση αλήθειας από όσο συνειδητοποιεί. Αναγκασμένος να ζήσει την ίδια μέρα ξανά και ξανά, μαθαίνει να αγαπά όχι μόνο την βαρετή κωμόπολη, αλλά και τη Ρίτα, τους ανθρώπους γενικά, καθώς και τον εαυτό του. Να αγαπά πραγματικά.
Αν αυτό το ταξίδι το διατυπώσουμε με οικουμενικούς όρους, έχουμε το θέμα της ιστορίας: Μέχρι να μάθεις να αγαπάς, ζεις χωρίς νόημα, ενώ η κάθε σου μέρα είναι ίδια με την προηγούμενη.
Συμπέρασμα
Δεν υπάρχει αυτόματη συνταγή για τον προσδιορισμό του θέματος μιας ταινίας. Ο μόνος τρόπος είναι να εντοπίσουμε το μάθημα που παίρνει ο πρωταγωνιστής και να το διατυπώσουμε με γενικότερους όρους. Έτσι, ενώ ο θεατής βλέπει μια ταινία που περιγράφει ζωές άλλων, το θέμα είναι κάτι που αφορά τον ίδιο και τη δική του.