Exposition
Στη σεναριογραφία, με τον όρο exposition, αναφερόμαστε σε τμήματα της αφήγησης που έχουν στόχο να μεταδώσουν στο θεατή πληροφορίες. Οι πληροφορίες αυτές χρειάζονται για την κατανόηση της πλοκής ή των κινήτρων κάποιου χαρακτήρα.
Το πρόβλημα με το exposition είναι ότι γίνεται εύκολα άχαρο και ανιαρό. Τίθεται λοιπόν το ζήτημα της εισαγωγής πληροφοριών χωρίς να αναστέλλεται η απόλαυση της ιστορίας. Ένα από τα πιο απαιτητικά κομμάτια της δουλειάς του σεναριογράφου είναι να κεντά με φυσικότητα τις απαιτούμενες πληροφορίες, χωρίς να υπονομεύει την αφήγηση.
Exposition στον διάλογο
Το άκομψο exposition ανιχνεύεται ευκολότατα, ακόμη και από μη εκπαιδευμένα αυτιά. Κάποιες φορές, ο διάλογος ακούγεται σαν διάλεξη σφηνωμένη ανάμεσα σε ατάκες που ρέουν με μεγαλύτερη φυσικότητα. Άλλες φορές, χαρακτήρες ανταλλάσσουν πληροφορίες που τους είναι γνωστές, μόνο και μόνο επειδή ο θεατής πρέπει να τις ακούσει.
Ένα κραυγαλέο παράδειγμα κακού exposition είναι οι ατέλειωτες σκηνές παρουσίασης χαρακτήρων στην Ομάδα Αυτοκτονίας. Για παράδειγμα, η παρουσίαση της Katana:
ΦΛΑΓΚ
Αυτή είναι η Κατάνα. Με προσέχει.
Μπορεί να σας κόψει όλους στη
μέση με μία σπαθιά. Σαν να
κουρεύει το γρασίδι. Θα σας
συμβούλευα να μην σκοτωθείτε από
αυτήν. Το σπαθί της αιχμαλωτίζει
τις ψυχές των θυμάτων του.Δείτε τη σκηνή στο YouTube.
Η τεχνική των πληροφοριών ως πυρομαχικά
Πρόκειται για την ανώτερη από όλες τις τεχνικές που στοχεύουν σε έκθεση πληροφοριών μέσα στο διάλογο.
Σύμφωνα με αυτή, οι πληροφορίες εκστομίζονται ως επιχειρήματα, για να πετύχει ο χαρακτήρας που τις λέει την επιδίωξή του στη σκηνή.
Εφαρμόζεται ως εξής:
- Ξεκινάμε με την πληροφορία που θέλουμε να φυτέψουμε στον διάλογο.
- Για να γράψουμε τη σκηνή, επινοούμε μια επιδίωξη για τον χαρακτήρα.
- Βάζουμε την πληροφορία ως επιχείρημα προς την επιδίωξη αυτή.
- Αν δεν δουλέψει, βρίσκουμε άλλη επιδίωξη για τον χαρακτήρα.
- Αν δεν δουλέψει, βρίσκουμε άλλη σκηνή να φυτέψουμε την πληροφορία.
Η τεχνική αυτή είναι η ανώτερη όλων, διότι η πληροφορία είναι οργανικά συνδεδεμένη με τη δράση της σκηνής. Σε αντίθεση με τον Πάπα στην πισίνα (βλ. προηγούμενο άρθρο μου), για παράδειγμα, όπου η δράση είναι ένας αντιπερισπασμός για να περάσει λαθραία η πληροφορία.
Παραδείγματα
Καζαμπλάνκα
Δεν θα αποφύγω το κλισέ του να αναφερθώ στην Καζαμπλάνκα, μια ταινία με εκπληκτικούς διαλόγους, πλούσιους σε subtext και με αριστοτεχνικά κεντημένο exposition.
Στην παρακάτω σκηνή, ο Λουί Ρενώ (Κλωντ Ρέινς) έχει μια πολύ συγκεκριμένη επιδίωξη: θέλει να εξασφαλίσει ότι ο Ρικ Μπλέιν (Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ) δεν θα βοηθήσει τον επαναστάτη Λάζλο να φύγει από την Καζαμπλάνκα. Όταν ο Ρικ παριστάνει τον κυνικά αδιάφορο, ο Ρενώ δεν πείθεται. Χρησιμοποιεί πληροφορίες ως πυρομαχικά για να τον στριμώξει, σχετικά με το πόσο επαναστάτης έχει υπάρξει στο παρελθόν.
Ο Ρικ αποπειράται να μετριάσει την εντύπωση του αισθηματία, τονίζοντας τον ρόλο του ως μισθοφόρου, στα γεγονότα εκείνα. (Κι άλλη πληροφορία-πυρομαχικό.) Ο Ρενώ, όμως, τον αντικρούει και σε αυτό.
Εξαιρετικοί διάλογοι. Αν και τετριμμένη ως αντικείμενο μελέτης (έχει γίνει σχεδόν ανέκδοτο στα φόρουμ σεναριογραφίας), δεν είναι τυχαίο που η Καζαμπλάνκα αναφέρεται πολύ συχνά για το σενάριό της.
ΡΙΚ
Λουί, γιατί έχεις την εντύπωση ότι
θα με ενδιέφερε να βοηθήσω τον Λάζλο
να δραπετεύσει;
ΡΕΝΩ
Επειδή, αγαπητέ μου Ρίκυ, υποψιάζομαι
ότι, κάτω από αυτό το κυνικό κέλυφος,
είσαι ένας αισθηματίας.
Ο Ρικ κάνει μια γκριμάτσα.
ΡΕΝΩ
Ω, γέλα όσο θέλεις, αλλά τυχαίνει να
είμαι εξοικειωμένος με το ιστορικό
σου. Ας πούμε, δύο περιπτώσεις. Το
1935, περνούσες όπλα στην Αιθιοπία.
Το 1936, πολέμησες στην Ισπανία, στο
πλευρό των Δημοκρατικών.
ΡΙΚ
Και πληρώθηκα αδρά για αυτό και στις
δύο περιπτώσεις.
ΡΕΝΩ
Η πλευρά που κέρδιζε θα σε είχε
πληρώσει πολύ καλύτερα.Δείτε τη σκηνή στο YouTube και κατεβάστε το σενάριο της ταινίας από εδώ.
Ο Κυνηγός
Στη σκηνή της συνάντησης του Άλαν «Ντατς» Σέιφερ με τον Ντίλλον, έχουμε μια αντίστοιχη σκηνή με αυτή της Καζαμπλάνκα.
Ο Ντίλλον, εκ μέρους της CIA, ετοιμάζεται να αναθέσει μια όχι και τόσο καθαρή αποστολή στον Ντατς και την ομάδα του. Θέλοντας να δει τα όρια της ηθικής τους, λοιπόν, αποκαλύπτει προϊστορικές πληροφορίες, ως πυρομαχικά.
ΝΤΙΛΛΟΝ
Εκείνη η δουλειά που κάνατε
στην πρεσβεία στο Βερολίνο
την προηγούμενη εβδομάδα
ήταν πολύ πρώτη. Αχρηστέψατε
τις εισόδους σε τρεις ορόφους
και εξουδετερώσατε την
αντίσταση μέσα σε οκτώ
δευτερόλεπτα ακριβώς.
Τέλειο.
ΣΕΙΦΕΡ
Όπως τον παλιό καιρό, Ντίλλον.
ΝΤΙΛΛΟΝ
Άκουσα επίσης ότι είπατε όχι
σε εκείνη τη δουλίτσα στη
Λιβύη.
Ο Σέιφερ κοιτάζει τον Ντίλλον, ζυγίζοντάς τον,
σιωπηλός.
ΣΕΙΦΕΡ
Δεν ήταν του στυλ μου. Είμαστε
ομάδα διάσωσης, όχι δολοφόνοι.Φονικό Όπλο
Στη σκηνή αυτή, η ψυχολόγος της Αστυνομίας ζητά από τον Αστυνόμο Μέρφυ να θέσει τον Ριγκς σε διαθεσιμότητα, για λόγους ψυχικής υγείας.
Του το λέει ξεκάθαρα, στην αρχή της σκηνής:
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
Θέλω τον Μάρτιν Ριγκς εκτός υπηρεσίας.Ο Μέρφυ πάει να την αποφύγει, δίνοντας τη δική του ερμηνεία στην αυτοκτονική συμπεριφορά του Ριγκς: ο Ριγκς παριστάνει τον τρελό, για να πετύχει μια σπάνια σύνταξη που δίνει η αστυνομία σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
ΜΕΡΦΥ
Κοίτα, γιατρέ, είσαι εκτός θέματος.
Ξέρεις τι νομίζω εγώ; Νομίζω ότι ο
Ριγκς πάει να πετύχει σύνταξη για
λόγους ψυχικής υγείας.Η ψυχολόγος, όμως, διαφωνεί και χρησιμοποιεί μια πληροφορία από την προϊστορία του Ριγκς ως επιχείρημα για την πιθανότητα ασταθή ψυχική του υγεία:
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
Νομίζετε ότι ο Ριγκς παίζει τον τρελό;
ΜΕΡΦΥ
Εννοείται. Θέλει τα φράγκα. Το έχω δει
εκατοντάδες φορές. Θα δεις.
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
Κύριε, με όλο τον σεβασμό... Νομίζω
ότι αυτή είναι μια επικίνδυνη
προσέγγιση του θέματος. Επιτρέψτε μου
να σας υπενθυμίσω ότι η σύζυγός του
για έντεκα χρόνια πρόσφατα σκοτώθηκε
σε αυτοκινητιστικό και--
ΜΕΡΦΥ
Τα ξέρω όλα για τον Ριγκς, γιατρέ.
Είναι ένας σκληρόπετσος μπάσταρδος.Το exposition του αυτοκινητιστικού της γυναίκας του Ριγκς περνάει χάρη σε έναν επιτυχημένο συνδυασμό:
- η ψυχολόγος δηλώνει ότι πρόκειται για γνωστή στον Μέρφυ πληροφορία, λέγοντας «επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω…,»
- χρησιμοποιείται ως πυρομαχικό για να πείσει τον Μέρφυ ότι ο Ριγκς είναι ψυχικά ασταθής, και
- ενισχύεται η πειστικότητά της με την ανυπόμονη αντίδραση του Μέρφυ, ο οποίος διακόπτει την ατάκα του exposition.
Διαβάστε το σενάριο της ταινίας εδώ.
Suntan
Προς το τέλος της Δεύτερης Πράξης της ταινίας, ο μεσήλικας γιατρός Κωστής εξομολογείται στην νεαρή τουρίστρια Άννα κάποια μισόλογα για το παρελθόν του.
ΚΩΣΤΗΣ
Εγώ, τα τελευταία χρόνια, δεν είμαι
πολύ καλά. Περνάω μια κόλαση. Και η
ζωή μου είναι πολύ περίεργη και
συναισθηματικά είμαι... Και τώρα
γνώρισα εσένα και σου ζητώ συγγνώμη
αν έκανα κάτι που σε ενόχλησε, αλλά
είμαι ερωτευμένος μαζί σου και θέλω
να είμαστε μαζί.Ακόμη και αν δεν μπαίνει σε λεπτομέρειες, πρόκειται για πληροφορίες ως πυρομαχικά. Η επιδίωξή του είναι να κάνει την Άννα να τον ακούσει και να τον αγαπήσει. Το λέει, εξάλλου, και ρητά, ότι θέλει να είναι μαζί της.
Επιπλέον, αυτή η σκηνή μας δίνει από τις ελάχιστες πληροφορίες που έχουμε για το παρελθόν του Κωστή.
Διαβάστε την ανάλυση όλης της ταινίας σε προηγούμενο άρθρο μου.
Χάνιμπαλ
Υπάρχει μια σκηνή στο Χάνιμπαλ μεταξύ του απεχθούς Πωλ Κρέντλερ από το Υπουργείο Δικαιοσύνης (ή όπως λέγεται το US Justice Department, τέλος πάντων) και της Κλαρίς Στάρλινγκ. Ο Κρέντλερ την απειλεί ότι θα καταστρέψει την σταδιοδρομία της στο FBI, αν εκείνη δεν τον συμπεριλάβει στην έρευνα εντοπισμού του Χάνιμπαλ Λέκτερ.
Σχολιάζοντας την κακεντρεχή του συμπεριφορά, η Κλαρίς αποκαλύπτει ένα στοιχείο της προϊστορίας:
ΚΡΕΝΤΛΕΡ
Αυτό που ήρθα να σου εντυπώσω στο
μυαλό, Στάρλινγκ, είναι ότι περιμένω
να δω συνεργασία. Δεν είναι δικό σου
τσιφλίκι. Θέλω αντίγραφο κάθε φόρμας
302. Δούλεψε μαζί μου και η -ας πούμε-
καριέρα σου εδώ πέρα ίσως βελτιωθεί.
Αλλιώς, το μόνο που έχω να κάνω είναι
να τραβήξω μια γραμμή πάνω στο όνομά
σου, αντί από κάτω του, και τέλος.
Σηκώνεται να φύγει.
ΣΤΑΡΛΙΝΓΚ
Πωλ; Ποιο είναι το πρόβλημά σου;
Απλά σου είπα να πας σπίτι στη
γυναίκα σου. Τόσο σε πείραξε;
ΚΡΕΝΤΛΕΡ
Μην κολακεύεις τον εαυτό σου,
Στάρλινγκ. Γιατί να σε κατηγορώ
για αυτό; Είναι τόσο παλιά
ιστορία.Πρόκειται για Πληροφορίες ως πυρομαχικά. Επιδίωξη της Κλαρίς είναι να μαλακώσει την εκδικητικότητα και τον πληγωμένο εγωισμό του Κρέντλερ, προσπαθώντας να παρουσιάσει το παρελθόν με σημασία μικρότερη από αυτή που τού δίνει εκείνος: ήσουν παντρεμένος και σού είπα όχι. Τόσο φοβερό ήταν; Κάνει μια απόπειρα για ειρηνικό συμβιβασμό.
Από την άλλη, ο Κρέντλερ προσθέτει στο exposition: αυτό έγινε παλιά. Επίσης μια πληροφορία-πυρομαχικό. Επιδίωξή του είναι να εκμηδενίσει τη σημασία της Κλαρίς, μειώνοντας ακόμη περισσότερο τη σημασία του τότε γεγονότος. Αρνείται, ουσιαστικά, ότι την εκδικείται για την απόρριψη που του είχε δώσει στο παρελθόν.
Ομάδα Αυτοκτονίας
Ίσως τώρα συνειδητοποιείτε ότι το απόσπασμα που παραθέτω παραπάνω, από την Ομάδα Αυτοκτονίας, επίσης χρησιμοποιεί την τεχνική των πληροφοριών ως πυρομαχικά:
ΦΛΑΓΚ
Αυτή είναι η Κατάνα. Με προσέχει.
Μπορεί να σας κόψει όλους στη
μέση με μία σπαθιά. Σαν να
κουρεύει το γρασίδι. Θα σας
συμβούλευα να μην σκοτωθείτε από
αυτήν. Το σπαθί της αιχμαλωτίζει
τις ψυχές των θυμάτων του.Ο Φλαγκ δίνει αυτές τις πληροφορίες ώστε τα μέλη της ομάδας να φοβηθούν την Κατάνα και να κάτσουν φρόνημα. Πληροφορίες ως πυρομαχικά.
Ωστόσο, η ατάκα είναι κακογραμμένη. Οι πληροφορίες είναι παραπανίσιες και απίστευτες. Για παράδειγμα, ποιος άνθρωπος θα άκουγε ποτέ την φράση «Το σπαθί της αιχμαλωτίζει τις ψυχές των θυμάτων του» και δεν θα δυσπιστούσε; Ο Φλαγκ εκστομίζει αυτή την πληροφορία με μια χαλαρότητα, σαν να λέει «το σπαθί της φτιάχτηκε στην Ιαπωνία» και όλοι την πιστεύουν· ένας από τους λόγους που αυτή η σκηνή είναι απίστευτη.
Συνεπώς, το ότι η τεχνική αυτή είναι η ανώτερη όλων δεν σημαίνει ότι λειτουργεί και σαν τυφλοσούρτης, χωρίς να απαιτεί καλή γραφή. Κάθε άλλο. Καμία τεχνική δεν αντικαθιστά την καλή γραφή. Ομοίως, καμία τεχνική δεν κρύβει την κακή γραφή.
Επίλογος
Αν συμπαθήσατε την τεχνική του Πάπα στην πισίνα, είμαι σίγουρος ότι έχετε ήδη λατρέψει την τεχνική των Πληροφοριών ως πυρομαχικά.
Έχω άλλη μια τεχνική που θέλω να σας παρουσιάσω σε μελλοντικό άρθρο. Ως τότε, μπορείτε να μου γράψετε παραδείγματα που εσείς έχετε εντοπίσει από την τεχνική των πληροφοριών ως πυρομαχικά. Τα πιο πετυχημένα παραδείγματα θα τα προσθέσω στο παρόν άρθρο, με τις σχετικές ευχαριστίες.
