Exposition

Στη σεναριογραφία, με τον όρο exposition, αναφερόμαστε σε τμήματα της αφήγησης που έχουν στόχο να μεταδώσουν στο θεατή πληροφορίες. Οι πληροφορίες αυτές χρειάζονται για την κατανόηση της πλοκής ή των κινήτρων κάποιου χαρακτήρα.

Το πρόβλημα με το exposition είναι ότι γίνεται εύκολα άχαρο και ανιαρό. Τίθεται λοιπόν το ζήτημα της εισαγωγής πληροφοριών χωρίς να αναστέλλεται η απόλαυση της ιστορίας. Ένα από τα πιο απαιτητικά κομμάτια της δουλειάς του σεναριογράφου είναι να κεντά με φυσικότητα τις απαιτούμενες πληροφορίες, χωρίς να υπονομεύει την αφήγηση.

Exposition στον διάλογο

Το άκομψο exposition ανιχνεύεται ευκολότατα, ακόμη και από μη εκπαιδευμένα αυτιά. Κάποιες φορές, ο διάλογος ακούγεται σα διάλεξη σφηνωμένη ανάμεσα σε ατάκες που ρέουν με μεγαλύτερη φυσικότητα. Άλλες φορές, χαρακτήρες ανταλλάσσουν πληροφορίες που τους είναι γνωστές, μόνο και μόνο επειδή ο θεατής πρέπει να τις ακούσει.

Από τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα κακού exposition είναι η εισαγωγή του χαρακτήρα της Τζούλι (Χίλλαρυ Σουανκ) στο Καράτε Κιντ: Η Νέα Γενιά. Μέσα σε μία ατάκα, ταϊζόμαστε εντελώς άχαρα και παρά τη θέλησή μας σημαντικότατες πληροφορίες για το παρελθόν της πρωταγωνίστριας, τις οποίες εκστομίζει προς την γιαγιά της:

                ΤΖΟΥΛΙ
        Το όνομά μου είναι Τζούλι. Το όνομα
        της μητέρας μου ήταν Σούζαν.
        Σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό με τον
        πατέρα μου και είναι και οι δύο
        πεθαμένοι. Οπότε σταμάτα να
        προσπαθείς να τους φέρεις πίσω.

Μπορείτε να δείτε τη σκηνή στο YouTube.

Η μέθοδος του Πάπα στην πισίνα

Το βιβλίο Save the Cat!1 του Μπλέικ Σνάιντερ παρουσιάζει μια μέθοδο για διαχείριση του exposition που την ονομάζει «Ο Πάπας στην πισίνα.» Σύμφωνα με αυτή, το μάτι του θεατή απασχολείται από οπτικά ερεθίσματα και δραστηριότητες, ενώ το αυτί του ταΐζεται με τις πληροφορίες.

Δεν είναι η μόνη μέθοδος, αλλά είναι αποτελεσματική και ευρύτατα χρησιμοποιούμενη.

Το όνομά της προέκυψε από μια συζήτηση του Μπλέικ Σνάιντερ και του μέντορά του, Μάικ Τσέντα, σχετικά με το exposition. Ο Τσέντα ανέφερε ένα σενάριο θρίλλερ που είχε διαβάσει, με τίτλο The Plot to Kill the Pope. Στο σενάριο αυτό, μια σκηνή exposition διαδραματίζεται μπροστά στον Πάπα, αλλά με ένα twist: αντί αυτός να φορά τα άμφιά του, φορά μαγιώ και κολυμπά στην πισίνα του Βατικανού. Η έκπληξη του θεάματος του λουόμενου Πάπα ξυπνά το ενδιαφέρον του θεατή, ενώ οι πληροφορίες μπαίνουν ύπουλα στο κεφάλι του.

Εφαρμόζεται ως εξής:

  1. Ξεκινάμε με την πληροφορία που θέλουμε να φυτέψουμε στον διάλογο.
  2. Επινοούμε μια δραστηριότητα οπτικού ενδιαφέροντος, η οποία πραγματοποιείται από τον χαρακτήρα ή συμβαίνει στα πέριξ.
  3. Βάζουμε την πληροφορία στον διάλογο και τη δραστηριότητα οπτικού ενδιαφέροντος στη δράση.

Παραδείγματα

Φονικό Όπλο

Από τις πιο απολαυστικές σκηνές του Φονικού Όπλου είναι η γνωριμία των δύο πρωταγωνιστών μεταξύ τους. Έχει δράση, έχει χιούμορ, αναδεικνύνει τις προσωπικότητες των δύο αστυνομικών, και επιπλέον χρησιμοποιεί πολύ καλά την τεχνική του Πάπα στην πισίνα. Η σκηνή διαδραματίζεται στο αστυνομικό τμήμα, από την οπτική γωνία του Μέρτογκ, του μεσήλικα αστυνομικού.

Ο Ριγκς εκπλήσσεται καθώς ο Μέρτογκ (εκτός κάδρου) έρχεται κατά πάνω του.

Το προφορικό exposition της σκηνής γίνεται μέσω του διαλόγου του Μέρτογκ με έναν ντετέκτιβ, ο οποίος τον ενημερώνει για τις εξελίξεις στην υπόθεση που ερευνούν.

Ενώ ακούει τον ντετέκτιβ, όμως, τα μάτια του Μέρτογκ ακολουθούν ένα άλλο οπτικό ερέθισμα: λίγο παραπέρα, ένας κακοντυμένος τύπος κινείται ύποπτα, μέσα στο τμήμα.

Ο θεατής γνωρίζει ήδη ότι ο ύποπτος τύπος είναι ο Ριγκς -ο άλλος πρωταγωνιστής, επίσης αστυνομικός. Ο Μέρτογκ, όμως, δεν το γνωρίζει. Η ανησυχία του γερο-μπάτσου είναι προφανής. Φαίνεται να σκέφτεται: «τι κάνει εδώ αυτός ο λεχρίτης;» Οι υποψίες του φαίνονται να δικαιώνονται, όταν βλέπει ότι ο Ριγκς οπλοφορεί. Ορμά να τον αφοπλίσει, αποτυγχάνει (πολύ γέρος για τέτοιες σκατοδουλειές), ο Ριγκς τον ακινητοποιεί, και οι άλλοι τους συστήνουν μεταξύ τους. Τέλειο.

Προσοχή, όμως: μπορεί να είναι το οπτικό ερέθισμα που απασχολεί το βλέμμα του Μέρτογκ, ωστόσο ο ίδιος ο Ριγκς δεν είναι το οπτικό ερέθισμα του Πάπα στην πισίνα. Ο θεατής ξέρει ήδη ότι ο Ριγκς είναι αστυνομικός, συνεπώς οι κινήσεις του και η οπλοφορία του μέσα στο τμήμα δεν έχουν ενδιαφέρον.

Αυτό που έχει ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι ο Μέρτογκ δεν το ξέρει. Ο Πάπας στην πισίνα δουλεύει σε αυτή τη σκηνή, διότι ο θεατής παρακολουθεί τον Μέρτογκ να παρακολουθεί τον Ριγκς και αναρωτιέται: τι θα κάνει ο Μέρτογκ;

Δείτε την απολαυστική σκηνή στο YouTube.

Φρενίτις

Σε αυτό το μπαρόκ και κάπως αμήχανο θρίλλερ του Χίτσκοκ, ένα ανακουφιστικό κωμικό στοιχείο αποτελεί ο επιθεωρητής της αστυνομίας. Εμφανίζεται σε δύο σκηνές τύπου Πάπα, ανταλλάσσοντας πληροφορίες την ώρα κάποιου γεύματός του.

Η πρώτη σχετική σκηνή διαδραματίζεται στο αστυνομικό τμήμα. Ο αρχηγός της αστυνομίας τρώει πρωινό στο γραφείο του, ενώ ο υφιστάμενός του τον παρακολουθεί με τα σάλια σχεδόν να του τρέχουν. Στιγμές αργότερα, μπαίνει ένας άλλος αστυνομικός φέρνοντας κάποια νέα σχετικά με την έρευνα.

Ο αστυνόμος τρώει πρωινό, ενώ ο αρχιφύλακας τον παρακολουθεί.

Δείτε τη σκηνή στο YouTube.

Στη συγκεκριμένη σκηνή, ο Πάπας δεν είναι και τόσο ακριβής, καθώς το οπτικό ερέθισμα δεν συμβαίνει ταυτόχρονα με το exposition. (Είπαμε, το θρίλλερ αυτό είναι αμήχανο.)

Ωστόσο, αξίζει να σημειώσουμε κάτι ενδιαφέρον: το οπτικό ερέθισμα της σκηνής δεν είναι τόσο ο αστυνόμος που τρώει πρωινό στο γραφείο, αλλά ο αρχιφύλακας που τον παρακολουθεί πεινασμένος. (Το φαινόμενο αυτό, του να παρακολουθεί ο θεατής κάποιον που παρακολουθεί κάποιον τρίτο, έχει μεγάλο ενδιαφέρον και του αξίζει ένα δικό του άρθρο.)

Στην δεύτερη σκηνή του αστυνόμου, έχουμε έναν ακόμη πιο πετυχημένο Πάπα στην πισίνα.

Η σκηνή διαδραματίζεται στο σπίτι του επιθεωρητή. Η γυναίκα του τού σερβίρει φαγητό που ο ίδιος απεχθάνεται, ενώ τον ρωτά λεπτομέρειες για την έρευνα της αστυνομίας. Ο αστυνομικός ανακεφαλαιώνει με exposition, ενώ στα κρυφά ξεφορτώνεται το φαγητό που του έχει σερβιριστεί. Πάπας στην πισίνα.

Κοντινό πλάνο του αστυνόμου που αδυνατεί να φάει τη σούπα της γυναίκας του.

Δείτε τη σκηνή στο YouTube.

Χάνιμπαλ

Γενικότερη έκφραση της τεχνικής του Πάπα είναι η βασική αρχή της κινηματογραφικής αφήγησης που προτρέπει κάθε σκηνή διαλόγου να έχει κάποιο οπτικό ενδιαφέρον. Όπως φαίνεται, μάλιστα, όσο πιο άσχετο ή αντιστικτικό είναι το οπτικό ερέθισμα με τον διάλογο, τόσο καλύτερα.

Ας δούμε την παρακάτω σκηνή από το σενάριο γυρίσματος του Χάνιμπαλ.

ΕΣ. ΛΕΚΤΕΡΕΙΟΝ ΤΗΣ ΣΤΑΡΛΙΝΓΚ - ΜΕΡΑ

Μια ταινία από κάμερα ασφαλείας που δείχνει κυρίως Ιάπωνες
πελάτες να μπαινοβγαίνουν σε ένα ακριβό αρωματοποιείο στο
Τόκιο παίζει στο βίντεο της Στάρλινγκ.

                ΣΤΑΡΛΙΝΓΚ
        Υπάρχει πιθανότητα να έφυγε με το
        κανονικό ταχυδρομείο;

                ΦΩΝΗ ΝΕΑΡΟΥ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΥ
        Όχι. Όχι, την έστειλα εγώ. Συμπλήρωσα
        την εντολή μόνος μου.

ΕΣ. ΙΤΑΛΙΚΟ ΑΣΤ. ΤΜΗΜΑ - INTERCUT

Είναι ο ίδιος νεαρός αστυνομικός που αντέγραψε την ταινία
από την κάμερα ασφαλείας.

                ΝΕΑΡΟΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ
        Αυτό έγινε τη επόμενη μέρα από όταν
        τη ζητήσατε. Το έκανα αμέσως. Δεν
        καταλαβαίνω τι έγινε. Θα έπρεπε να
        την έχετε ήδη.

ΕΣ. ΛΕΚΤΕΡΕΙΟΝ ΤΗΣ ΣΤΑΡΛΙΝΓΚ - ΜΕΡΑ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Υπάρχουν άλλες τρεις κασέτες, σημαδεμένες με τα ονόματα
καταστημάτων του Παρισιού, της Ρώμης, και του Άμστερνταμ,
ακουμπισμένες πάνω στο μηχάνημα που παίζει την ιαπωνική
παρφουμερία.

                ΣΤΑΡΛΙΝΓΚ
        Δεν την έχω. Μπορείτε να μου
        στείλετε άλλη μία;

                ΝΕΑΡΟΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ
        Θα χρειαστεί να φτιάξω άλλη μία.

                ΣΤΑΡΛΙΝΓΚ
        Θα το εκτιμούσα.

Κατεβάζει το ακουστικό.

Όχι κάτι το ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Ο διάλογος είναι κοινότοπος. Για να δώσει λίγο edge, κάποιος σκηνοθέτης θα μπορούσε να υπογραμμίσει τη βαρεμάρα του νεαρού αστυνομικού, που τού ζητείται να βγάλει άλλο ένα αντίγραφο της ίδιας κασέτας.

Ωστόσο, η σκηνή στην ταινία παίζεται διαφορετικά. Προστίθεται ένα στοιχείο που δεν υπάρχει στο σενάριο και που κάνει τη σκηνή αξιομνημόνευτη: μια δραστηριότητα που οι δύο χαρακτήρες ασυναίσθητα μοιράζονται, παρόλο που βρίσκονται εκατέρωθεν του Ατλαντικού: ο καθένας τους ζωγραφίζει τον άλλον, όπως τον φαντάζεται από τη φωνή.

Ο Ιταλός αστυνομικός ζωγραφίζει την Κλαρίς όπως την φαντάζεται.
Η Κλαρίς ζωγραφίζει τον Ιταλό αστυνομικό.

Βασικό Ένστικτο

Υποκατηγορία του Πάπα στην πισίνα είναι η χρήση του σεξ ως οπτικό ερέθισμα σε σκηνές exposition. Εύστοχα, για αυτές τις περιπτώσεις, κάποιος επινόησε τον όρο sexposition.

Δεν είμαι σίγουρος πόσο σημαντικές είναι οι πληροφορίες που ανταλλάσσονται στη σκηνή της ανάκρισης της Κάθριν Τραμέλ (Σάρον Στόουν). Η σεξουαλικότητα που αναδίδει η Τραμέλ και η επιρροή της στους άνδρες είναι το θέμα της σκηνής. (Βλ. επίσης: το θέμα ολόκληρης της ταινίας.)

Εδώ, όπως και στη σκηνή με το πρωινό του αστυνόμου, στη Φρενίτιδα, το οπτικό ερέθισμα είναι διπλό: παρακολουθούμε τα πόδια να ανοιγοκλείνουν, αλλά παρακολουθούμε και τους αστυνομικούς να παρακολουθούν τα πόδια να ανοιγοκλείνουν.

Τζέιμς Μποντ: Επιχείρηση Χρυσά Μάτια

Κλασική σκηνή στις ταινίες του Τζέημς Μποντ είναι η συνάντηση με τον Q, ο οποίος εξοικειώνει τον 007 με τα νέα αξεσουάρ με τα οποία τον εφοδιάζει.

Ο Κιου ενημερώνει τον Τζέιμς Μποντ για τα νέα γκατζετάκια που θα έχει στη διάθεσή του.

Είναι σκηνή που προοικονομεί τα διάφορα αξεσουάρ που θα βοηθήσουν τον Μποντ αργότερα στην περιπέτειά του, συνεπώς ο θεατής χρειάζεται να τα έχει δει.

Ο ίδιος ο Μποντ βαριέται και αρχίζει να κάνει σκανταλιές, να πειράζει τα μηχανήματα που βρίσκονται γύρω του, να πατάει κουμπιά, κλπ., ενώ ο Κιου τον επιπλήττει: «Σε παρακαλώ, δείξε λίγη προσοχή, 007…» Οι σκανταλιές του Μποντ και η αντίδραση του Κιου είναι τα οπτικά ερεθίσματα σε αυτή την εφαρμογή της τεχνικής.

Επίλογος

Πιστεύω κέντρισα την προσοχή σας σχετικά με την τεχνική του Πάπα στην πισίνα. Δεν αποκλείεται να είστε ήδη τώρα υποψιασμένοι και έτοιμοι να την αναγνωρίσετε κάθε φορά που αυτή εφαρμόζεται σε σκηνή με exposition.

Όπως ανέφερα, δεν πρόκειται για τη μοναδική τεχνική διαχείρισης exposition. Σκοπεύω να δημοσιεύσω και άλλα άρθρα, όπου θα μελετώ άλλες τεχνικές, με ανώτερη όλων την τεχνική των πληροφοριών ως πυρομαχικά.

Ως τότε, όμως, μπορείτε να μου στείλετε τα δικά σας παραδείγματα σκηνών με τον Πάπα στην πισίνα.

1 Αναφέρομαι συχνά στο βιβλίο Save the Cat! του Μπλέικ Σνάιντερ. Πρόκειται για ένα από τα 3 βιβλία που με έχουν βοηθήσει περισσότερο να κατανοήσω τη θεωρία της σεναριογραφίας. Τα άλλα δύο είναι το Screenwriting: the Sequence Approach του Πωλ Τζόζεφ Γκαλίνο και το Writer’s Journey του Κρίστοφερ Βόγκλερ.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *