Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στον ιστότοπό μου, την ίδια ημερομηνία με την αναγραφόμενη.

Οι όροι σκηνή και σεκάνς σηκώνουν πολλή παρεξήγηση και σύγχυση. Ώρα λοιπόν να ξεκαθαρίσω πώς εγώ αντιλαμβάνομαι αυτές τις δύο ενότητες και πώς τις αντιμετωπίζω κατά τη συγγραφή ενός σεναρίου.

Περί σκηνών

Η σκηνή είναι το κύτταρο της αφήγησης.

Πολλοί λένε ότι η σκηνή ορίζεται από ενότητα χώρου και χρόνου. Ο διαχωρισμός σκηνών με αυτό το κριτήριο γίνεται κατά τα γυρίσματα μιας ταινίας, καθώς και στο θέατρο, όπου η σκηνή αλλάζει όταν αλλάζει το σκηνικό. Είναι δηλαδή ορισμός που βοηθά περισσότερο την παραγωγή.

Το αν μια σκηνή διαδραματίζεται σε έναν χώρο ή αν περιλαμβάνει χρονικά άλματα είναι σίγουρα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη δομή της. Για τη συγγραφή ενός σεναρίου, όμως, χρειαζόμαστε έναν ορισμό που θα μας βοηθά να μπούμε βαθύτερα και να φτάσουμε στην ουσία του τι είναι σκηνή. Συγκεκριμένα, ως δραματουργοί, ασχολούμαστε περισσότερο με ένα άλλο στοιχείο που ορίζει για μας τη σκηνή ως αφηγηματικό κύτταρο: τη δραματική ένταση.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΝΤΑΣΗ είναι η ένταση που βιώνει ο θεατής μιας ταινίας (ή ενός θεατρικού ή ο αναγνώστης ενός βιβλίου ή κόμιξ κ.ο.κ.) όταν κάποιος χαρακτήρας συναντά δυσκολίες σε κάποια επιδίωξή του.

Αν έχετε παρατηρήσει, σε κάθε σκηνή ―ή τουλάχιστον σε κάθε σκηνή με κάποιο δραματικό ενδιαφέρον― κάποιος χαρακτήρας έχει μια επιδίωξη και συναντά δυσκολίες στο να πετύχει τον στόχο του. Κάθε σκηνή, λοιπόν, έχει δραματική ένταση.

Αυτό μας οδηγεί στον παρακάτω βοηθητικό (και όχι ιδιαίτερα αυστηρό) ορισμό:

ΣΚΗΝΗ είναι μια μικρή αφηγηματική ενότητα που χαρακτηρίζεται από ενιαία δραματική ένταση.

Με άλλα λόγια: μία σκηνή ορίζεται από τη σύγκρουση δύο πλευρών (χαρακτήρων ή ομάδων χαρακτήρων ή άλλων δυνάμεων), που οφείλεται σε μία επιδίωξη της μίας και στην αντίσταση της άλλης σε αυτή. Η σκηνή ξεκινά με τη αρχή της σύγκρουσης αυτής και τελειώνει με την επίλυσή της, υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς.

Σημείωση: δραματική ένταση έχουμε σε όλα τα είδη αφήγησης, όχι μόνο στα δράματα.

Άλλη σημείωση: ένας πιο ολοκληρωμένος ορισμός της σκηνής συμπεριλαμβάνει και την περιπέτεια, δηλαδή τη μεταβολή προς την ηδονή ή την οδύνη που επιφέρει η σκηνή. Αλλά ας κρατήσουμε τα πράγματα απλά, για το συγκεκριμένο άρθρο.

Περί σεκάνς

Αντίστοιχα με τη σκηνή, ένας βοηθητικός (και όχι ιδιαίτερα αυστηρός) ορισμός για τη σεκάνς είναι ο εξής:

ΣΕΚΑΝΣ είναι μια ακολουθία σκηνών που χαρακτηρίζονται από ενιαία δραματική ένταση.

Αυτό σημαίνει ότι, ενώ σε κάθε μία από τις σκηνές αυτές οι χαρακτήρες έχουν σαφείς επιδιώξεις που εγείρουν συγκρούσεις, όλες μαζί οι σκηνές της ίδιας σεκάνς διέπονται από μια κοινή, μεγαλύτερη επιδίωξη και σύγκρουση.

Παράδειγμα: Η Μέρα της Μαρμότας

Στην εκπληκτική κωμωδία Groundhog Day, ο πρωταγωνιστής Φιλ έχει παγιδευτεί στον χρόνο: ξυπνά κάθε μέρα και είναι η ίδια μέρα, με τα ίδια ακριβώς πράγματα να συμβαίνουν γύρω του, ενώ μόνο αυτός έχει επίγνωση αυτής της απίστευτης κατάστασης.

Στην τρίτη σεκάνς της ταινίας, έχοντας πλέον συνειδητοποιήσει τη σουρρεαλιστική του θέση, αποφασίζει να ζητήσει βοήθεια. Αυτή είναι η επιδίωξή του στη σεκάνς. Η σύγκρουση εγείρεται από το ότι κανείς δεν καταφέρνει να τον βοηθήσει.

Έτσι, η σεκάνς αυτή έχει διαδοχικές σκηνές, στις οποίες επιδιώκει να πετύχει αυτόν το στόχο. Η κάθε μια από τις σκηνές αυτές, έχει τον δικό της επιμέρους στόχο, που όμως υπηρετεί τη γενικότερη επιδίωξη του να πάρει βοήθεια:

1. Ζητά βοήθεια από τη συνάδελφό του, Ρίτα. Της εξηγεί την κατάστασή του, όμως εκείνη δεν τον πιστεύει. Του λέει, «χρειάζεται να δεις γιατρό.»
2. Ακολουθώντας τη συμβουλή της, ο Φιλ πάει σε γιατρό. Ο γιατρός δε βρίσκει κάτι στην υγεία του. Του λέει, «το σώμα σου είναι μια χαρά, καλά θα κάνεις να δεις ψυχολόγο.»
3. Όταν πάει σε ψυχολόγο, εκείνος του λέει: «δεν ξέρω αν μπορώ να σε βοηθήσω, αλλά μπορούμε να κάνουμε άλλο ένα ραντεβού αύριο,» κάτι που για τον Φιλ, φυσικά, είναι άχρηστο, καθώς το μόνο αύριο είναι το σήμερα.
4. Ο Φιλ καταλήγει να πίνει μπύρες και να λέει τον πόνο του σε δύο κατοίκους της πόλης.
5. Στην τελευταία σκηνή της σεκάνς, έχει πια παραδώσει τα όπλα. Όμως, οδηγώντας μέσα στην πόλη μαζί με τους άλλους δύο, ο Φιλ κάνει μια συνειδητοποίηση που κλείνει τη σεκάνς αυτή και τον βάζει στην επόμενη: αν δεν υπάρχει αύριο, τότε μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, χωρίς επιπτώσεις.

Πράγματι, στην τέταρτη σεκάνς, ο Φιλ έχει νέα επιδίωξη: να χρησιμοποιεί την κατάστασή του για να σπάει πλάκα και να βγάζει τα απωθημένα του. Συνεπώς:

1. Απολαμβάνει ανεξέλεγκτα όσα προσέχει κάθε μετρημένος άνθρωπος: γλυκά, καφέ, τσιγάρο. (Η δραματική ένταση σε αυτή τη σκηνή έρχεται από την προσπάθεια της Ρίτα να τον συνεφέρει.)
2. Γοητεύει μια ντόπια καλλονή, ρωτώντας την πληροφορίες που χρησιμοποιεί την επόμενη μέρα για να παραστήσει ότι υπήρξαν συμμαθητές. Τη ρίχνει στο κρεβάτι, υποσχόμενος παντοτινή αγάπη.
3. Ληστεύει μια τράπεζα έχοντας μελετήσει με απίστευτη λεπτομέρεια τις συνθήκες πραγματοποίησης της χρηματαποστολής.
4. Πάει σινεμά ντυμένος καουμπόυ, αγνοώντας τις διαμαρτυρίες και την ντροπή της γυναίκας που συνοδεύει.

Σημείωση: σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει ιδιαίτερη δραματική ένταση, μια σεκάνς μπορεί να έχει ως ενοποιητικό στοιχείο των σκηνών της την ενότητα τοποθεσίας ή χρόνου. Τέτοια είναι, καμιά φορά, η πρώτη σεκάνς μιας ταινίας, όπου φαίνεται η καθημερινότητα των χαρακτήρων. Κακώς, κατά τη γνώμη μου, διότι ακόμη και εκεί μπορούμε να βάλουμε δραματική ένταση, εντείνοντας το ενδιαφέρον του θεατή.

Άλλη σημείωση: στο να κατανοήσω πώς λειτουργούν οι σεκάνς, ανεκτίμητο εργαλείο ήταν η θεωρία των σεκάνς (sequence approach) που ανεπτυξε ο κινηματογραφιστής και δάσκαλος Frank Daniel, όπως περιγράφεται στο ομώνυμο βιβλίο του Paul Joseph Gulino.