Γράφω τα σενάριά μου χρησιμοποιώντας το λεγόμενο «αμερικανικό φορμά» ή «φορμά του Χόλλυγουντ.» Αυτό το φορμά διδάχτηκα, διαβάζοντας σενάρια στο διαδίκτυο και βιβλία σεναριογραφίας, αυτό χρησιμοποιούσαμε στη σχολή κινηματογράφου στην Αγγλία, αυτό βγάζει για μένα το περισσότερο νόημα: μία σελίδα σεναρίου αντιστοιχεί περίπου σε ένα λεπτό ταινίας.

Είναι απλό και ευανάγνωστο. Η γραμματοσειρά είναι η πεντακάθαρη Courier 12 (Courier New 12 για τα ελληνικά), σε κεφαλαία ή μικρά, ανάλογα με το είδος της παραγράφου.

Έτσι, ο τίτλος της σκηνής, το λεγόμενο slugline, γράφεται με κεφαλαία, ενώ η παράγραφος περιγραφής της δράσης με πεζά:

ΕΣ. ΜΠΑΡ - ΝΥΧΤΑ

Ο ΤΖΕΡΡΥ ΛΑΝΤΕΡΓΚΑΡΝΤ (45) μπαίνει στο μπαρ, τινάζοντας το χιόνι από τους ώμους του. Κοιτάζει τριγύρω. Πλησιάζει ένα τραπέζι με δύο τύπους.

                ΤΖΕΡΡΥ
        Είμαι ο Τζέρρυ Λάντεργκαρντ.

                ΣΟΟΥΩΛΤΕΡ
        Είσαι ο Τζέρρυ Λάντεργκαρντ;

Ομοίως, τα ονόματα των χαρακτήρων γράφονται με κεφαλαία και οι διάλογοι με πεζά.

Σε αυτό το φορμά μπορώ να διαβάσω γρήγορα το σενάριο κάποιου άλλου. Σε αυτό αισθάνομαι άνετα να γράφω. Στο κάτω κάτω, αυτό ζητούν στο Hollywood. Απ’όσο γνωρίζω, έχει επικρατήσει παγκοσμίως.

Το ελληνικό πρόβλημα

Φαίνεται, όμως, ότι πολλοί Έλληνες σεναριογράφοι δυσκολεύονται να εφαρμόσουν το απλό αυτό φορμά. Αυτό που συχνά αντιμετωπίζω, όταν κάποιος μου στέλνει να διαβάσω το σενάριό του, είναι ένα αρχείο Word, σε αυτοσχέδιο φορμά, με τυχαία γραμματοσειρά (συνήθως Times New Roman), με κάποια μέρη του κειμένου «justified» (συνήθως τη δράση), με άλλα μέρη κεντραρισμένα (συνήθως τους διαλόγους ή τα ονόματα των χαρακτήρων), και άλλες πρωτοβουλίες που δείχνουν λιγότερο αδιαφορία και περισσότερο μια τίμια, αλλά απελπισμένη προσπάθεια συμμόρφωσης σε κανόνες που δεν είναι σαφείς.

Νομίζω ότι το πρόβλημα έχει δύο σκέλη.

Το πρώτο σχετίζεται με κάποιους φορείς που δεν δίνουν, καθώς φαίνεται, μεγάλη σημασία στο θέμα του φορμά, παρόλο που έχουν αναγνωρισμένη συνεισφορά στο χώρο του ελληνικού κινηματογράφου.^*

Το δεύτερο σκέλος του προβλήματος έχει να κάνει με το ότι πολλοί Έλληνες σεναριογράφοι, αντί να χρησιμοποιήσουν κάποιο εξειδικευμένο λογισμικό γραφής σεναρίου, καταφεύγουν στο Word, παράγοντας αμφίβολα αποτελέσματα. Το ότι τα γνωστότερα λογισμικά σεναρίου δεν υποστηρίζουν ελληνικά δυσκολεύει την κατάσταση ακόμη περισσότερο.

Η λύση

Θεωρώ ότι το φορμά του σεναρίου είναι μία από τις σημαντικές παραδοχές επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων του κινηματογραφικού χώρου. Για αυτό τον λόγο, οφείλουμε να το εφαρμόζουμε άψογα, χωρίς ωστόσο να είναι κάτι που μας αγχώνει. Πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Το πρώτο βήμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να μελετήσουμε σωστά υποδείγματα. Αυτό, σήμερα, γίνεται πανεύκολα, μπαίνοντας σε ιστοσελίδες όπως το Simply Scripts, το Script Lab, και το Drew’s Script-o-rama και μελετώντας το φορμά στην πράξη. Η ανάγνωση σεναρίων είναι βασικό τμήμα του επαγγέλματος του σεναριογράφου και η επαφή με το ορθό φορμά είναι το ελάχιστο που προσφέρει.

Το δεύτερο βήμα είναι να βρούμε τρόπο να εφαρμόσουμε το σωστό φορμά στον υπολογιστή μας. Υπάρχουν λογισμικά, όπως το Final Draft ή το Celtx, που είναι προγραμματισμένα να φορμάρουν το σενάριο για μας, όμως έχουν προβληματική συμπεριφορά απέναντι στα ελληνικά. Ποιες είναι, λοιπόν, οι επιλογές του Έλληνα σεναριογράφου;

Word και Open Office

Όταν ξεκίνησα την έρευνά μου για λογισμικά που να υποστηρίζουν ελληνικά, απογοητεύτηκα. Κατέληξα να φτιάξω ένα δικό μου template σεναριογραφίας για το Open Office και το Word, αντιγράφοντας τις προδιαγραφές και τις ρυθμίσεις που έβλεπα στο Final Draft και το Celtx.

Μια πρώτη λύση, λοιπόν, είναι να κάνετε το ίδιο. Μπορείτε, μάλιστα, να κατεβάσετε το template που έχω ήδη φτιάξει για αρχεία Word ή αρχεία Open Officeκαι να το χρησιμοποιήσετε ελεύθερα. (Απλώς κεράστε με μια μπύρα, όπου με συναντήσετε.) Το template χρησιμοποιεί paragraph styles για κάθε στοιχείο. (Δράση, χαρακτήρας, διάλογος, κλπ.)

Ωστόσο, ένα σημαντικό πρόβλημα με το να γράφουμε σενάρια στους κλασικούς επεξεργαστές κειμένου είναι το navigation. Όταν το κείμενο αρχίζει και αυξάνεται σε σελίδες, γίνεται πολύ δύσκολο να έχεις την εποπτεία του, σκηνή προς σκηνή.

Scrivener

Όταν ξεκίνησα το πρώτο draft του Republic, έγραφα στο Open Office, χρησιμοποιώντας την παραπάνω template. Είχα αποδεχτεί το γεγονός ότι, ως Έλληνας σεναριογράφος, ήμουν υποχρεωμένος να χρησιμοποιήσω τον επεξεργαστή κειμένου μου. Ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσα να κάνω, νόμιζα.

Και λίγο αργότερα, ανακάλυψα το Scrivener.

Το Scrivener είναι ένας εξαιρετικός επεξεργαστής διαφόρων ειδών κειμένου, μεταξύ των οποίων σεναρίων και θεατρικών. Η ιδιαιτερότητά του είναι ότι επιτρέπει το μη γραμμικό γράψιμο. Δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να γράφει σημειώσεις και αποσπάσματα κειμένου σε καρτέλες, για να τα επιμεληθεί και να τα βάλει σε τάξη, αργότερα. Αυτή η δυνατότητα διαχωρισμού brainstorming και επιμέλειας βοηθά πολύ τη δημιουργική διαδικασία.

Ως προς το θέμα που μας καίει, ας σημειωθεί ότι το Scrivener χρησιμοποιεί το σωστό φορμά σεναριογραφίας και υποστηρίζει τα ελληνικά 100%.

Fade In Pro

Το Scrivener είναι ένα δυνατό λογισμικό με δυνατότητες που εκπλήσσουν. Ωστόσο, για υψηλές απαιτήσεις φορμαρίσματος, χρησιμοποιώ το Fade In Pro.

Το Fade In Pro δίνει στον χρήστη τη δυνατότητα να αριθμήσει τις σκηνές, καθώς και να προσθέσει τα γνωστά «MORE» και «CONT’D» στα σημεία που η σελιδοποίηση σπάζει μια σκηνή ή μια ατάκα, στοιχεία που χρειάζονται στο σενάριο γυρίσματος (shooting script). Επιπλέον, επιτρέπει και κάποιες τσαχπινιές όπως ταυτόχρονο διάλογο (σπάνιο, αλλά χρήσιμο), δημιουργία .pdf αρχείων με διαφορετικά υδατογραφήματα για κάθε υποψήφιο αναγνώστη, κ.α.

Το λογισμικό αυτό επίσης υποστηρίζει απολύτως τα ελληνικά.

Ας σημειωθεί ότι εγώ χρησιμοποιώ και τα δύο προγράμματα στη σειρά. Γράφω το κείμενο στο Scrivener και, εξάγοντάς το, το περνάω και για ένα τελικό φορμάρισμα στο Fade In Pro. Δε θεωρώ ότι είναι απαραίτητο να το κάνετε και εσείς έτσι. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα από τα δύο ή απλώς το template που σας δίνω παραπάνω, για Word ή Open Office.^**

Αλλά, σας παρακαλώ, κάντε μια μεγάλη χάρη στην επαγγελματική σας εικόνα: τηρήστε το επίσημο φορμά.

Καλό γράψιμο!

---

^* Όταν δημοσίευσα το άρθρο, παρέθετα και παραδείγματα των φορέων αυτών. Αν και δεν έλαβα καμία επιστολή διαμαρτυρίας, αποφάσισα να αφαιρέσω τις περιπτώσεις, καθώς αναγνώρισα ότι πίσω από την παράθεσή τους υπήρχε κυρίως δικός μου θυμός. (Όχι αδικαιολόγητος: θεωρώ ότι οι επίσημοι φορείς οφείλουν να δίνουν ορθά παραδείγματα.) Δεν επιθυμώ το άρθρο αυτό να είναι ένα «κατηγορώ,» εξ’ου και η αναθεώρηση.

^** Ελληνικά υποστηρίζει και το WriterDuet, το οποίο ανακάλυψα αρκετά αργότερα από την δημοσίευση του παρόντος άρθρου. Το WriterDuet παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς επιτρέπει ταυτόχρονη συνεργασία μεταξύ συγγραφέων στο ίδιο κείμενο, όπως συμβαίνει στο Google Docs. Ωστόσο, είναι μια εφαρμογή που δεν έχω χρησιμοποιήσει.